Noć između 3. i 4. decembra 1943. godine bila je poslednja za više od 400 mladića i devojaka u Prijepolju. Ogromna većina njih bila je iz Šumadije. Više od sedam decenija je prošlo, a i dalje provejava doza sumnje da je tolika zrtva mogla biti sprečena ili bar umanjena. U svakom slučaju, Prijepolje u četvrtak obeležava 71. godišnjicu od te Tragedije u organizaciji SUBNOR-a i opštine Prijepolje.
Operacija „Kugelblic“ (nem. Kugelblitz – „okrugla munja“) predstavlja najambiciozniju i po upotrebljenim snagama najkrupniju iz niza uporedo preduzetih operacija koje je sprovela nemačka Druga oklopna armija protiv jedinica NOVJ i slobodne teritorije u decembru 1943. godine. Ovaj niz prostorno i vremenski povezanih operacija poznat je u jugoslovenskoj istoriografiji kao Šesta neprijateljska ofanziva.
Operacija je trajala od 4. do 16. decembra 1943. i zahvatila je široki prostor Raške oblasti i istočne Bosne. Cilj operacije bilo je nanošenje udaraca, opkoljavanje i uništenje jedinica Drugog i Trećeg korpusa NOVJ koje su delovale na tom prostoru . U to vreme postojala je prostrana slobodna teritorija koja je uključivala Foču, Pljevlja, Prijepolje, Novu Varoš, Berane, Bijelo Polje i Andrijevicu. Narod u tom delu zemlje nije ni slutio kakvo ga stradanje čeka….
Tog 4. decembra pre zore grupe maskiranih nemačkih komandosa iz 2. puka “Brandenburg” su, uspevši da zaobiđu položaje NOVJ uz pomoć vodiča iz muslimanske milicije, ušli u Prijepolje, hladnim oružjem likvidirali stražu u Šarampovu i zauzeli most na Limu. Tokom narednih sati Nemci su se u grupama prebacivali u grad, tako da su, kad je opšti napad u zoru počeo, oba bataljona Druge proleterske bila opkoljena i odvojena od prelaza preko Lima, a Prva šumadijska blokirana u zgradi bolnice. Zahvaljujući dobrom obaveštajnom i izviđačkom radu i primeni partizanske taktike, Nemci su se već na početku napada našli u nadmoćnom položaju. Tokom celog dana jedinice NOVJ u Prijepolju bile su prikovane za položaj i tučene premoćnom koncentrisanom vatrom iz svih oruđa, da bi padom mraka krenule u proboj po grupama. Krv je tekla Limom….
Nemci su se za ovu operaciju mesecima pripremali. Odabrali su svoje najudarnije jedinice, školovali ih i spremali u Vrnjačkoj Banji, Sjenici i Novom Pazaru, istom onom gradu u kome danas veličaju saradnika nacista Aćifa Efendiju Bljutu. Iskoristivši opuštanje partizanskih jedinica, nemačka obaveštajna služba došla je do svih potrebnih podataka bitnih za napad na Prijepolje. Svedoci su nakon rata svedočili da su nemački obaveštajci tačno znali koliko se ispeče dnevno hleba u pekarama. U prve redove poslali su vojnike koji su pristigli iz Austrije i koji su znali italijanski jezik. U slučaju da se sretnu sa partizanima rekli bi da su italijanska jedinica koja je zalutala. Odnos snaga bio je 10:1. Znali su dobro da partizani poštuju muslimanke, njihovu odeću i običaje pa su spremili grupu maskiranih vojnika u feredžama i zarovima da priđu stražarima na mostu u blizini bolnice i likvidiraju ih hladnim oružjem. Mislili su da će se partizani brzo predati i da će munjevitim prodorom, nakon napada na Prijepolje nastaviti ka Pljevljima. Nisu očekivali herojski otpor boraca…
Na ruševinama bolnice na levoj obali Lima u Prijepolju iz koje su se branila dva bataljona Prve šumadijske brigade, posle rata izgrađen je memorijalni centar sa spomenikom i tablama sa imenima 408 poginulih boraca. U toku samo jednog dana, 4. decembra, jedinice Druge proleterske divizije imale su 395 poginulih i 13 zarobljenih. U žrtve je ubrojano i oko 80 Dalmatinaca, iz Druge Dalmatinske brigade, kao i italijanske partizanske jedinice “Garibaldi”.
Za težak poraz Druge proleterske divizije u Prijepolju jedan deo zasluga treba pripisati izvanrednoj organizaciji, prilagodljivosti i disciplini Nemaca, dok drugi deo uzroka čine slabosti i propusti u organizaciji, obaveštajnoj i izviđačkoj aktivnosti i komandovanju u jedinicama NOVJ.Nebudnost jedinica, loše obezbeđenje važnih objekta, slaba organizacija odbrane po dubini očigledni su propusti štabova od nivoa bataljona pa naviše.
Odlukom Vrhovnog štaba 2. januara 1944. godine zbog poraza u Prijepoljskoj bici smenjen je ceo štab Druge proleterske divizije na čelu sa komandantom Ljubodragom Đurićem i postavljen novi na čelu sa komandantom Ljubom Vučkovićem. Osnovana je komisija koja je trebala da provede istragu i utvrdi odgovornost, a pukovnik Đurić stavljen je na raspolaganje Glavnom štabu za Srbiju. Ljubodrag Đurić smatrao je da je krivica nepravedno pripisana njemu. U svojoj memoarskoj knjizi pod naslovom „Sećanja na ljude i događaje“ (Rad, Beograd 1989) Đurić je izneo svoju argumentaciju kojom deo krivice pripisuje štabu Drugog korpusa i komandantu Dapčeviću.
Ovo je, bez ikakve sumnje, jedno od najvećih stradanja pripadnika NOVJ u samo jednom danu! Prema raznim pričama, koje su se tiho pričale odmah nakon rata, a sve glasnije poslednjih 1-2 decenije, postojala je očigledna namera da se žrtvuju pripadnici Druge Šumadijske i Druge Dalmatinske brigade. Tragedija je velika, stradali su uglavnom momci između 19 i 30 godina…
Ostalo je da večno pamtimo sve te stradalnike i zauvek pominjemo divne primere hrabrosti u kojima su Prijepoljci, i Srbi i Muslimani, spašavali partizane rizikujući svoje živote i kuće. Neka im je večna slava i hvala.
Нема коментара:
Постави коментар